Zajrzyj do tabeli stanu kodeków, żeby zobaczyć kompletną, codziennie generowaną listę. Niektóre kodeki są dostępne do pobrania z naszej strony domowej. Ściągniesz je ze strony z kodekami. Najważniejsze ze wszystkich: MPEG-1 (VCD) i MPEG-2 (DVD) video natywne dekodery dla DivX ;-), OpenDivX (DivX4), DivX 5.01 (Pro), 3ivX, M$ MPEG-4 v1, v2 i dla innych rodzajów MPEG4 natywne dekodery dla Windows Media Video 7/8 (WMV1/WMV2) i dekodery Win32 DLL dla Windows Media Video 9 (WMV3). Oba używane w plikach .wmv natywny dekoder Sorenson 1 (SVQ1) natywny dekoder Sorenson 3 (SVQ3) dekoder 3ivX w wersji 1 i 2 Kodeki Cinepak i Intel Indeo (3.1,3.2,4.1,5.0) MJPEG, AVID, VCR2, ASV2 i inne formaty sprzętowe VIVO 1.0, 2.0, I263 i inne warianty H.263(+) FLI/FLC RealVideo 1.0 & 2.0 z użyciem libavcodec i kodeki RealVideo 3.0 & 4.0 używające bibliotek RealPlayer natywny dekoder HuffYUV Różne stare proste formaty podobne do RLE Jeżeli posiadasz niewymienione tutaj kodeki Win32, które nie są jeszcze obsługiwane, zajrzyj do działu importowanie kodeków Win32-HOWTO i pomóż nam dodać ich obsługę. FFmpeg zawiera pakiet kodeków o otwartych źródłach, które potrafią dekodować strumienie różnymi kodekami audio i video. Oferują one także imponujące funkcję kodowania i szybszą bibliotekę DivX4/5 niż w przypadku kodeków Win32, albo tych z DivX.com! W skład pakietu wchodzi wiele dobrych kodeków, szczególnie tych związanych z MPEG-4: DivX3, DivX4, DivX5, Windows Media Video 7/8 (WMV1/WMV2). Zawiera również warty uwagi dekoder WMA. Jednym z najnowszych kodeków, który warto wymienić jest kodek Sorenson 3 (SVQ3). Jest to pierwsza, całkowicie otwarta implementacja tego kodeka. Jest on nawet szybszy od oryginału. Zaleca się wybór tej wersji zamiast kodeków binarnych! Pełną listę obsługiwanych kodeków (video i audio) znajdziesz na stronie FFmpeg. Zarówno wydania MPlayera, jak i wersje MPlayera z Subversion, zawierają libavcodec, więc nie musisz się martwić o osobne sprawdzanie libavcodec. Po prostu uruchom configure i kompiluj. Wykorzystując FFmpega i mojego Matroksa G400, mogę oglądać na moim K6-2 500 filmy DivX najwyższej rozdzielczości bez gubienia klatek. Wiedz, że binarne kodeki Xanim wydane są na licencji, która, oprócz innych ograniczeń, zabrania użytkownikowi korzystać z nich w zestawieniu z innym programem niż XAnim. Jednakże do tej pory autor nie podejmował jeszcze żadnych kroków prawnych w sprawie związanej z kodekami. MPlayer potrafi zaprzęgnąć do dekodowania kodeki Xanim. Aby je uaktywnić, postępuj zgodnie z instrukcją: Ściągnij kodeki, których chcesz użyć ze strony XAnim. Nie ma tam kodeka 3ivX, ale można go znaleźć na stronie 3ivX. ALBO ściągnij zestaw kodeków z naszej strony z kodekami Użyj opcji --with-xanimlibdir żeby wskazać skryptowi configure gdzie ma szukać kodeków Xanim. Domyślnie szuka ich w katalogach /usr/local/lib/codecs, /usr/local/lib/xanim/mods, /usr/lib/xanim/mods i /usr/lib/xanim. Drugą możliwością jest ustawienie zmiennej środowiskowej XANIM_MOD_DIR na katalog z kodekami XAnim. Zmień nazwę/utwórz dowiązanie symboliczne (symlink) plików, usuwając z nazwy rzeczy związane z architekturą komputera, tak żeby miały nazwy tego typu: vid_cvid.xa, vid_h263.xa, vid_iv50.xa XAnim to cała rodzina kodeków xanim, możesz więc użyć opcji -vfm xanim żeby kazać MPlayerowi używać ich, gdy jest to możliwe. Przetestowane kodeki to: Indeo 3.2, 4.1, 5.0, CVID, 3ivX, H.263. MPlayer potrafi odtwarzać pliki video zakodowane przy pomocy Vivo (1.0 i 2.0). Najodpowiedniejszym kodekiem dla plików w wersji 1.0 jest dekoder H.263 FFmpega, którego możesz użyć za pomocą opcji -vc ffh263. Dla plików w wersji 2.0, użyj Win32 DLL korzystając z opcji -vc vivo. Jeżeli nie wybierzesz żadnej opcji, MPlayer automatycznie wybierze najlepszy kodek. MPEG-1 i MPEG-2 są dekodowane przez natywną, wieloplatformową bibliotekę libmpeg2, której kod źródłowy wchodzi w skład MPlayera. Z uszkodzonymi plikami MPEG-1/2 radzimy sobie przechwytując Signal 11 (segmentation fault -błąd segmentacji -przyp tłumacz) i szybko reinicjując kodek, kontynuując odtwarzanie dokładnie w miejscu gdzie wystąpił błąd. Ta technika nie ma widocznego wpływu na szybkość działania. MPlayer potrafi odtwarzać większość plików AVI i MOV w których użyto starszych kodeków. W przeszłości były one dekodowane przy pomocy binarnych kodeków Win32, ale dzisiaj dysponujemy już natywnymi kodekami. W przypadku większości z nich używany jest libavcodec. MPlayer obsługuje dekodowanie wszystkich wersji RealVideo: RealVideo 1.0, 2.0 (fourcc RV10, RV20) - kodowanie/dekodowanie realizowane przez libavcodec RealVideo 3.0, 4.0 (fourcc RV30, RV40) - dekodowanie za pomocą bibliotek RealPlayer Ściągnij kodeki Real z http://www.mplayerhq.hu/MPlayer/releases/codecs/ i rozpakuj je do katalogu /usr/local/lib/codecs. Jeżeli wolisz je trzymać w innym miejscu, użyj opcji --with-reallibdir dla configure. Aktualnie biblioteki RealPlayer działają tylko pod Linuksem, FreeBSD, NetBSD, Cygwinem na platformach x86, Alpha i PowerPC (Sprawdzone zostały Linux/Alpha i Linux/PowerPC) i pod Mac OS X. XviD jest wolnym, kompatybilnym z MPEG-4 ASP kodekiem video z możliwościami kodowania dwuprzebiegowego i pełną obsługą MPEG-4 ASP, dlatego jest dużo bardziej efektywny niż dobrze znany kodek DivX. Łączy bardzo dobrą jakość video i dobre osiągi dzięki optymalizacjami kodu dla większości nowoczesnych procesorów. Zaczął się jako odłam kodeka OpenDivX. Stało się to gdy ProjectMajo zmienił OpenDivX na zamknięte DivX4 (a teraz DivX5). W rezultacie tej decyzji, rozeźleni ludzie spoza ProjectMayo, którzy pracowali nad OpenDivX, rozpoczęli projekt XviD. Tak więc oba projekty mają to samo pochodzenie. Jak większość otwartego oporgramowania dostępny jest w dwóch wersjach: oficjalnych wydań i wersji CVS. Wersja CVS jest zazwyczaj wystarczająco stablina by jej używać, jako że zazwyczaj ma poprawki do błędów występujących w wydaniach. Tak należy nakłonić XviD CVS do pracy z MEncoderem (będziesz potrzebował przenajmniej autoconf 2.50, automake i libtool): cvs -z3 -d:pserver:anonymous@cvs.xvid.org:/xvid login cvs -z3 -d:pserver:anonymous@cvs.xvid.org:/xvid co xvidcore cd xvidcore/build/generic ./bootstrap.sh ./configure Możesz potrzebować dodać jakieś opcje (przejrzyj wyjście poniższej komendy). ./configure --help make && make install Jeżeli użyłeś opcji --enable-divxcompat, skopiuj ../../src/divx4.h do /usr/local/include/. Przekompiluj MPlayera z opcjami --with-xvidcore=/ścieżka/do/libxvidcore.a --with-xvidincdir=/ścieżka/do/xvid.h. Sorenson jest kodekiem video rozwijanym przez Sorenson Media i licencjonowanym dla Apple, która rozprowadza go wraz ze swoim Odtwarzaczem QuickTime. Aktualnie MPlayer jest w stanie odtwarzać wszystkie wersje plików video Sorensona z użyciem następujących dekoderów: Sorenson Video v1 (fourcc SVQ1) - dekodowanie za pomocą natywnego kodeka video (libavcodec) Sorenson Video v3 (fourcc SVQ3) - dekodowanie za pomocą natywnego kodeka video (libavcodec) Aktualnie obsługiwane są tylko 32-bitowe platformy Intela. ściągnij MPlayera z SVN pobierz pakiet QuickTime DLL z rozpakuj pakiet QuickTime DLL do twojego katalogu z kodekami Win32 (domyślnie: /usr/local/lib/codecs/) skompiluj MPlayera x264 jest biblioteką słurzącą do tworzenia strumieni video H.264. Nie jest w 100% ukończona, ale ma przynajmniej pewną obsługę większości mających wpływ na jakość możliwości H.264. Jest też wiele zaawansowanych możliwości w specyfikacji H.264, które nie mają nic wspólnego z jakością jako taką; wiele z nich jeszcze nie ma implementacji w x264. CAVLC/CABAC Wielokrotne referencje Intra: wszystkie typy makrobloków (16x16, 8x8 i 4x4 z wszystkimi predykcjami) Inter P: wszystkie podziały (od 16x16 aż do 4x4) Inter B: podziały od 16x16 do 8x8 (włączając SKIP/DIRECT) Kontrola tempa: stały kwantyzator, stały bitrate, pojedyncze albo wieloprzebiegowe ABR Wykrywanie zmian scen Adaptatywne umieszczanie klatek B Referencyjne ramki / dowolna kolejność ramek adaptywna transformacja przestrzenna 8x8 i 4x4 tryb bezstratny Własne matryce kwantyzacji Równoległe kodowanie wielu fragmentów H.264 jedną z nazw nowego kodeka video opracowanego wspólnie przez ITU i MPEG. Może też być prawidłowo nazywany okropnymi nazwami "ISO/IEC 14496-10" lub "MPEG-4 Part 10". Częściej jest nazywany "MPEG-4 AVC" albo po prostu "AVC". Jakkolwiek go nie nazywać, H.264 może być wart wypróbowania ponieważ zazwyczaj może dorównać jakością MPEG-4 ASP z mniejszą o 5%-30% objętością. Dokładne wyniki zależą od materiału źródłowego i kodera. Zyski z używania H.264 nie są za darmo: Dekodowanie strumieni H.264 mają duże wymagania obliczeniowe i pamięciowe. Na przykład, na Athlonie 1733 MHz, film H.264 w rozdzielczości DVD 1500kbps wymaga do zdekodowania około 35% CPU. Dla porównania, dekodowanie strumienia MPEG-4 ASP w rozdzielczości DVD 1500kbps wymaga około 10% CPU. Oznacza to że dekodowanie wysokiej jakości strumieni jest prawie nie do pomyślenia dla zwykłych użytkowników. Oznacza to również że dobry DVD rip może się czasami zacinać na procesorach wolniejszych niż około 2.0 GHz. Przynajmniej przy używaniu x264 wymagania kodowania nie są o wiele większe niż te, do których przywykliśmy przy MPEG-4 ASP. Na przykład, na Athlonie 1733 MHz typowe kodowanie DVD będzie działać z 5-15fps. Ten dokument nie ma wyjaśniać szczegółów H.264, ale jeśli jesteś zainteresowany niewielkim wstępem możesz chcieć przeczytać The H.264/AVC Advanced Video Coding Standard: Overview and Introduction to the Fidelity Range Extensions. MPlayer używa dekodera H.264 z libavcodec. libavcodec miało choć trochę zdatny do użytku dekoder H.264 od około czerwca 2004, ale od tego czasu wprowadzono wiele zmian i poprawek, zarówno pod względem obsługiwanej funkcjonalności jak i zużycia CPU. Na wszelki wypadek lepiej jest używać najnowszej wersji z Subversion. Jeśli chcesz szybki i łatwy sposób na sprawdzenie czy były ostatnio zmiany w obsłudze H.264 w libavcodec, możesz patrzeć na interfejs sieciowy repozytorium SVN FFmpega Jeśli masz zainstalowanego klienta subversion, możesz uzyskać najnowsze źródła x264 tym poleceniem: svn co svn://svn.videolan.org/x264/trunk x264 Źródła MPlayera są aktualizowane, gdy tylko zmieni się API x264, więc zalecane jest także używanie MPlayera z Subversion. Być może sytuacja się zmieni jeśli i gdy nastąpi "wydanie" x264. W międzyczasie x264 powinna być uważana za niestabilną, w tym sensie że jej interface programistyczny może się zmienić. x264 buduje się i instaluje w sposób standardowy: ./configure && make && sudo make install To zainstaluje libx264.a w /usr/local/lib oraz x264.h w /usr/local/include. Gdy biblioteka i nagłówki x264 są już w standardowych miejscach, budowanie MPlayera z obsługą x264 jest proste. Uruchom standardowe: ./configure && make && sudo make install Skrypt konfiguracyjny wykryje że spełniłeś wymagania do obsługi x264. MPEG layer 1/2/3 (MP1/2/3) audio (natywny kod, z optymalizacją dla MMX/SSE/3DNow!) Windows Media Audio 7 i 8 (AKA WMAv1 i WMAv2) (natywny kod, z libavcodec) Windows Media Audio 9 (WMAv3) (poprzez DLL DMO) AC3 Dolby audio (natywny kod, z optymalizacją MMX/SSE/3DNow!) przetwarzanie AC3 przez kartę dźwiękową AAC kodek Ogg Vorbis audio (natywna biblioteka) RealAudio: DNET (AC3 z niskim bitratem), Cook, Sipro i ATRAC3 QuickTime: kodeki Qualcomm i QDesign VIVO audio (g723, Vivo Siren) Voxware audio (poprzez DirectShow DLL) formaty alaw i ulaw, różne gsm, adpcm i pcm i inne stare, proste kodeki audio kodeki mowy Adaptive Multi-Rate (AMR) To jest domyślny dekoder używany przez pliki z dźwiękiem AC3. Dekoder AC3 może wytworzyć wyjście audio zmiksowane dla 2, 4 lub 6 głośników. Kiedy skonfigurowany jest dla 6 głośników, dekoder dostarcza do sterownika karty dźwiękowej osobne wyjście dla każdego kanału AC3, pozwalając doświadczyć pełnego "dźwięku przestrzennego" bez potrzeby użycia zewnętrznego dekodera AC3 wymaganego przez kodek hwac3. Użyj opcji -channels aby wybrać liczbę wyjściowych kanałów. Użyj -channels 2 do uzyskania dźwięku stereo. Dla czterokanałowego dźwięku (wyjścia Lewe Przednie, Prawe Przednie, Lewe Surround i Prawe Surround), użyj -channels 4. W tym przypadku, wszystkie centralne kanały zostaną zmiksowane do odpowiadających im przednich kanałów. Natomiast -channels 6 wyprodukuje wszystkie kanały AC3 tak jak zostały zakodowane - w kolejności Lewy, Prawy, Lewy Surround, Prawy Surround, Centralny i LFE. Domyślną liczbą kanałów wyjściowych jest 2. Aby użyć więcej niż dwóch wyjściowych kanałów, będziesz potrzebował OSS i kartę dźwiękową ze wsparciem dla odpowiedniej liczby wyjściowych kanałów poprzez SNDCTL_DSP_CHANNELS ioctl. Przykładem odpowiedniego sterownika jest emu10k1 (używany przez karty Soundblaster Live!) z sierpnia 2001 roku, albo nowszy (przypuszczalnie działa także ALSA CVS). Potrzebna jest karta obsługująca AC3, z cyfrowym wyjściem (S/PDIF). Sterownik musi prawidłowo obsługiwać format AFMT_AC3 (robi to C-Media). Podłącz swój dekoder AC3 do wyjścia S/PDIF i użyj opcji -ac hwac3. Rozwiązanie to jest ciągle w fazie testów, ale wiadomo, że działa z kartami C-Media i Soundblaster Live! + sterowniki ALSA (ale nie z OSS) i kartami dekodującymi DXR3/Hollywood+ MPEG. libmad jest wieloplatformową, stałoprzecinkową (wewnętrznie 24-bitowe PCM) biblioteką dekodującą dźwięk MPEG. Nie odtwarza zbyt dobrze uszkodzonych plików i czasami ma problemy z przewijaniem, ale może mieć lepszą wydajność niż mp3lib na platformach ze słabszymi FPU (jednostka do wykonywania obliczeń zmiennoprzecinkowych-przyp. tłumacza) (jak np. ARM). Aby włączyć obsługę biblioteki, podczas kompilacji użyj opcji --enable-mad przy wywoływaniu configure. Ten kodek (wybierany poprzez -ac hwmpa) przepuszcza pakiety MPEG audio do sprzętowego dekodera takiego, jak ten, który można znaleźć w pełni wyposażonych kartach DVB i adapterach DXR2. Nie używaj ich w połączeniu z żadnymi innymi wyjściowymi urządzeniami audo (np. OSS i ALSA), bo nie będzie to działało (będziesz słyszeć tylko szum). Rodzaj kodeka audio używanego w plikach VIVO zależy od tego, czy jest to plik VIVO/1.0, czy VIVO/2.0. Pliki VIVO/1.0 mają dźwięk w formacie g.723, a pliki VIVO/2.0 w formacie Vivo Siren. Obsługiwane są oba typy. MPlayer potrafi dekodować prawie wszystkie wersje RealAudio: RealAudio DNET - dekodowanie poprzez liba52 RealAudio Cook/Sipro/ATRAC3 - dekodowanie z użyciem bibliotek RealPlayer Instrukcje dotyczące sposobu instalacji bibliotek RealPlayer znajdują się w dziale RealVideo. Format dźwięku QDesign (fourcc:QDMC, QDM2) wykorzystywany jest w plikach MOV/QT. Obie wersje tych kodeków mogą być odtwarzane za pomocą bibliotek QuickTime. Instrukcje instalacji znajdują się w dziale kodek Sorenson video. Dźwięk w formacie Qualcomm (fourcc:Qclp) używany jest w plikach MOV/QT. Może być dekodowany z użyciem bibliotek QuickTime. Instrukcje instalacji znajdują się w dziale kodeka video Sorenson. AAC (Advanced Audio Coding) jest kodekiem audio spotykanym czasami w plikach MOV i MP4. Otwarty dekoder nazywany FAAD dostępny jest na stronie . MPlayer zawiera migawkę CVS z libfaad 2.1beta, więc nie musisz ściągać go oddzielnie. Jeżeli używasz gcc 3.2, który ma kłopoty z kompilacją wbudowanej wersji FAAD lub chcesz z jakichś powodów użyć zewnętrznej biblioteki, ściągnij ją z tej strony i dodaj opcję --enable-external-faad do configure. Nie potrzebujesz całego faad2 do dekodowanie plików AAC. Wystarczy użyć samej biblioteki libfaad. Zbudujesz ją w następujący sposób cd faad2/ sh bootstrap ./configure cd libfaad make make install Wersje binarne nie są dostępne na stronie audiocoding.com, ale możesz ściągnąć (apt-getem) Debianowe paczki z domowej strony Christiana Marillata, RPM-y dla Mandrake/Mandriva ze strony P.L.F. a RedHatowe RPM-y z Grey Sector. kodeki mowy Adaptive Multi-Rate są używane w telefonii komórkowej trzeciej generacji (3G). Opis implementacji udostępniany jest przez The 3rd Generation Partnership Project (za darmo dla osób prywatnych). Żeby uaktywnić obsługę kodeków, pobierz źródła kodeków AMR-NB i AMR-WB, umieść je w katalogu do którego rozpakowałeś źródła MPlayera i wpisz następujące komendy: unzip 26104-610.zip unzip 26104-610_ANSI_C_source_code.zip mv c-code libavcodec/amr_float unzip 26204-600.zip unzip 26204-600_ANSI-C_source_code.zip mv c-code libavcodec/amrwb_float Gdy już to zrobisz, kontynuuj budowanie MPlayera tak, jak zwykle. VFW (Video for Windows) jest starym API Video pod Windows. Jego kodeki mają rozszerzenie .DLL albo (rzadziej) .DRV. Jeżeli MPlayer odmawia odtwarzania plików AVI z komunikatem tego typu: UNKNOWN video codec: HFYU (0x55594648) oznacza to, że twój plik AVI jest zakodowany z użyciem kodeka, który korzysta z fourcc HFYU (HFYU = kodek HuffYUV, DIV3 = DivX Low Motion, itd.; fourcc-unikalny, czteroliterowy identyfikator kodeka znajdujący się najczęściej w nagłówkach plików AVI-przyp. tłumacz). Kiedy już to wiesz, musisz odzukać DLL'a, który jest ładowany przez Windows w celu odtworzenia tego pliku. W naszym przypadku plik system.ini zawiera tę informację w następującej linii: VIDC.HFYU=huffyuv.dll Zatem potrzebujesz pliku huffyuv.dll. Zauważ, że kodeki audio są oznaczane za pomocą prefiksu MSACM: msacm.l3acm=L3codeca.acm Jest to kodek MP3. Teraz powinieneś mieć wszystkie niezbędne informacje (fourcc, plik z kodekiem, przykładowy plik AVI). Umieść swoją prośbę o wsparcie dla kodeka za pomocą poczty elektronicznej i wyślij ww. pliki na poniższy serwer FTP: ftp://ftp.mplayerhq.hu/MPlayer/incoming/[codecname]/ W systemach Windows NT/2000/XP szukaj powyższych informacji w rejestrze, np. szukaj wyrażenia "VIDC.HFYU". Aby dowiedzieć się jak to zrobić, spójrz niżej na starą metodę DirectShow. DirectShow jest nowszym API Video, które jest nawet gorsze od swojego poprzednika. Sprawa ma się gorzej z DirectShow, ponieważ: system.ini nie zawiera wymaganych informacji, zamiast tego są one przechowywane w rejestrze. Z tego powodu wymagane jest GUID kodeka. Używając Microsoft GraphEdit (szybki sposób) Pobierz GraphEdit z dowolnego DirectX SDK, albo z doom9 Uruchom graphedit.exe. Z menu wybierz Graph -> Insert Filters. Rozwiń listę DirectShow Filters Wybierz właściwy kodek i rozwiń go. We wpisie DisplayName spójrz na tekst w nawiasach klamrowych po znaku "backslash" i zapisz go (pięć bloków oddzielonych kreskami, GUID). Binariami kodeka jest plik określony w polu Filename. Jeżeli nie ma pola Filename, a DisplayName zawiera coś w stylu device:dmo, to jest to DMO-kodek. Weź głęboki oddech i zacznij przeszukiwanie rejestru... Uruchom regedit. Naciśnij Ctrl+F, odznacz dwa pierwsze pola (checkboxes) i zaznacz trzecie. Wpisz fourcc kodeka (np. TM20). Powinieneś zobaczyć pole zwierające ścieżkę i nazwę pliku (np. C:\WINDOWS\SYSTEM\TM20DEC.AX). Gdy odnalazłeś już plik, potrzebny będzie GUID. Spróbuj ponownego wyszukiwania, ale tym razem wpisz nazwę kodeka, a nie jego fourcc. Jego nazwę można sprawdzić, kiedy Media Player odtwarza plik, odszukując ją w Plik -> Opcje -> Zaawansowane. Jeżeli jej tam nie będzie, to masz pecha. Spróbuj odgadnąć nazwę (np. spróbuj wyszukać "TrueMotion"). Jeżeli GUID został odnaleziony, powinieneś ujrzeć pola FriendlyName i CLSID. Zapisz szesnastobajtowy CLSID będący GUIDem, którego potrzebujemy. Jeżeli wyszukiwanie się nie powiedzie, spróbuj zaznaczyć wszystkie pola (checkboxes). Prawdopodobnie dostaniesz niepasujące wyniki, ale być może będziesz miał szczęście... Teraz, kiedy masz już wszystkie niezbędne informacje (fourcc, GUID, plik z kodekiem, przykładowy plik AVI), umieść swoją prośbę o wsparcie dla kodeka za pomocą poczty elektronicznej i wyślij ww. pliki na poniższy serwer FTP: ftp://ftp.mplayerhq.hu/MPlayer/incoming/[codecname]/ Jeżeli chcesz samodzielnie dodać obsługę kodeka, przeczytaj DOCS/tech/codecs.conf.txt (tylko po angielsku - przyp. tłum.).